การแพทย์แผนไทยกับการส่งเสริมสุขภาพ :
การนวดตนเองและการดัดตน เพื่อคลายเครียด

 โดย  อาจารย์พวงผกา  ตันกิจจานนท์

ปัจจุบันการนวดได้รับการส่งเสริมและพัฒนาอย่างต่อเนื่องจนเป็นที่นิยม มีการศึกษาถึงผลของการนวดต่อการบำบัดเสริมทางการพยาบาล พบว่า การนวดมีประโยชน์ต่อร่างกายและจิตใจ

1.  ประโยชน์ของการนวด

การนวดมีประโยชน์ ดังนี้
1.1 ด้านร่างกาย  การนวดจะส่งผลต่อระบบต่าง ๆ ของร่างกาย คือ
1.1.1 ผลต่อระบบไหลเวียน  การนวดจะช่วยทำให้เกิดการยืดขยายหรือการคลายตัวของกล้ามเนื้อ พังผืด เอ็นยึด กระดูก และกล้ามเนื้อ เป็นการเพิ่มการไหลเวียนกลับของหลอดเลือดดำ และเพิ่มการไหลเวียนของหลอดเลือดแดงเข้ามาแทนที่มากขึ้น
1.1.2 ผลต่อระบบกล้ามเนื้อ การนวดก่อให้เกิดผลโดยตรงต่อร่างกายในบริเวณที่ทำการนวด ซึ่งผลส่วนใหญ่จะทำให้กล้ามเนื้อและเนื้อเยื่อเกี่ยวพันอื่น ๆ เกิดการยืด ผ่อนคลายจากอาการเกร็งของกล้ามเนื้อ 
1.1.3 ผลต่อการสันดาปหรือเพิ่มการกำจัดของเสียออกจากร่างกาย    โดยเฉพาะกรดแลคติคในเซลล์กล้ามเนื้อที่ตึง  การนวดจะทำให้เซลล์กล้ามเนื้อได้รับออกซิเจนและสารอาหารอย่างเพียงพอ จากภาวะที่หลอดเลือดขยายตัวทำให้การเพิ่มไหลเวียนเลือดมากขึ้น
1.1.4 ผลต่อระบบผิวหนัง  การนวดทำให้เนื้อเยื่อบริเวณที่นวดมีอุณหภูมิสูงขึ้น เลือดมาเลี้ยงผิวหนังได้มากขึ้น
1.1.5 ผลต่อระบบประสาท   เป็นผลที่เกิดโดยอ้อมจากการนวด   ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางระบบประสาท ปฏิกิริยาที่เป็นผลมาจากการกระทำต่อระบบประสาทอัตโนมัติจากการนวดที่พบบ่อยที่สุด คือ ความรู้สึกผาสุกในรูปแบบของการผ่อนคลาย
1.1.6 ผลต่อระบบภูมิคุ้มกัน ซึ่งพบว่าการนวดมีผลต่อการเพิ่มของระดับภูมิคุ้มกัน เนื่องจากการนวดช่วยให้กล้ามเนื้อ และร่างกายผ่อนคลาย ลดระดับความวิตกกังวลและความเครียด  ซึ่งความวิตกกังวลและความเครียดเป็นภาวะที่มีผลกดระบบการสร้างภูมิคุ้มกันของร่างกาย  ดังนั้น เมื่อร่างกายไม่มีความเครียดหรือความวิตกกังวล ย่อมทำให้ระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายทำงานได้ดีขึ้น

1.2 ด้านจิตใจ (Psychological aspects)

การนวด ทำให้ร่างกายมีการผ่อนคลายระดับลึก รับรู้ถึงความรู้สึกเป็นสุข และเนื่องจากการนวดด้วยวิธีการกด การบีบ การคลึง เป็นการเบี่ยงเบนความสนใจไปจากความตึงเครียดหรือความไม่สุขสบาย ทำให้ผู้รับการนวดเกิดความพึงพอใจ เนื่องจากมีการผ่อนคลายทั้งทางด้านร่างกายและจิตใจ

2. ท่านวดตัวเองคลายเครียด
การนวดตัวเองคลายเครียดมีท่านวด (มูลนิธิสาธารณสุขกับการพัฒนา และคณะ, 2544)
ดังนี้

ท่าที่ 1 ใช้นิ้วชี้ นิ้วกลาง และนิ้วนาง กดบีบแนวเหนือสะบักและแนวบ่า แล้วทำสลับข้าง

ท่าที่ 2 ประสานมือเข้าด้วยกันบริเวณท้ายทอย ใช้นิ้วหัวแม่มือทั้ง 1 ข้าง กดตามแนวเกลียวคอและแนวก้านคอ

ท่าที่ 3 ใช้นิ้วหัวแม่มือทั้ง 2 ข้าง กดจุดใต้ไรผม 2 จุด
(กางข้อศอก จะทำให้มีน้ำหนักกด) พร้อม ๆ กัน ด้วยแรงพอสมควร
ที่มา:  มูลนิธิสาธารณสุขกับการพัฒนา และคณะ, 2544

3. ท่าดัดตนคลายเครียด

ท่าดัดตนคลายเครียด (มูลนิธิสาธารณสุขกับการพัฒนา และคณะ, 2544) มีดังนี้

ท่าที่ 8  นั่งขัดสมาธิ  มือประสานไว้ที่หน้าอก หายใจเข้า  หายใจออกเหยียดแขนไปข้างหน้า หายใจเข้า ยกแขนขึ้นเหนือศีรษะ ยืดตัวและแขนให้สุด  หายใจเข้าออกปกติ  3-5 ครั้ง แล้วผ่อนออก ท่านี้จะช่วยยืดกล้ามเนื้อแขนที่ใช้ในการงอข้อมือและนิ้วมือและบริหารข้อไหล่

                                                
ที่มา:  มูลนิธิสาธารณสุขกับการพัฒนา และคณะ, 2544

…………………………………

บรรณานุกรม

กรมสุขภาพจิต. (2541).  คู่มือคลายเครียด . พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ : ดีไชด์คอน จำกัด.
ปิญากรณ์  ชุตังกร. (2542).  ความเครียด การดูแล : การจัดการตนเอง. ขอนแก่น : ศิริภัณฑ์ออฟเซ็ท.
มาโนช   วามานนท์. ( 2539). การดูแลสุขภาพแบบธรรมชาติ . กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์องค์การสงเคราะห์ทหารผ่านศึก.
มูลนิธิสาธารณสุขกับการพัฒนา และคณะ. (2544). โครงการฟื้นฟูการนวดไทย : นวดตัวเองและดัดตนคลายเครียด. ค้นคืนจาก  http://www.ku.ac.th/e-magazine/april44/know/yoka.html
สุคนธพันธุ์   วีรวรรณ. (2548). พิชิตความเครียดด้วยวิธีธรรมชาติ. กรุงเทพฯ : พีดับบลิว พริ้นติ้ง จำกัด.
อรวรรณ  บุราณรักษ์. (2545). คู่มือการออกกำลังกายแบบฤาษีดัดตน . คณะเทคนิคการแพทย์.  มหาวิทยาลัยขอนแก่น.