3. ประวัติศาสตร์ความสัมพันธ์ระหว่างพิษณุโลกกับอยุธยา ... ศาสตราจารย์ ดร. ปิยนาถ บุนนาค           พิษณุโลกและอยุธยามีประวัติความสัมพันธ์กันมาเป็นเวลานานตั้งแต่แรกเริ่มสถาปนากรุงศรีอยุธยาขึ้นเป็นราชธานี ในพุทธศตวรรษที่ 19 ลักษณะและขอบเขตของความสัมพันธ์เป็นไปใน 3 รูปแบบ คือ ในด้านการเมือง   ด้านเศรษฐกิจ ด้านสังคมและวัฒนธรรม การศึกษาลักษณะและขอบเขตความสัมพันธ์ดังกล่าว แสดงให้เห็นว่าพิษณุโลกและอยุธยา มีความสัมพันธ์ต่อกันอย่างแนบแน่น ต่างก็มีความสำคัญซึ่งกันและกันโดยเฉพาะอย่างยิ่งในสมัยต้นอยุธยา    อาจกล่าว ได้ว่าพิษณุโลกมีความสำคัญยิ่งต่ออยุธยาในจุดที่ว่า          การเข้าครอบครองพิษณุโลกโดยตรงของอยุธยาเป็นพื้นฐาน ของการรวมอาณาจักรสุโขทัย และอาณาจักรอยุธยาให้เป็นอันหนึ่งอันเดียวกันได้ และอีกจุดหนึ่งคือพิษณุโลกเป็นแกนนำ ของชาวไทยในการต่อสู้เพื่อกอบกู้เอกราชจากพม่า ใน พ.ศ. 2127 ซึ่งทั้งสองจุดนี้มีผลสะท้อนอันสำคัญยิ่งต่อความเป็น "ชาติไทย" โดยนัยนี้ย่อมเป็นการสนับสนุนแนวความคิดที่ว่าประวัติศาสตร์ของท้องถิ่นย่อมสะท้อนให้เห็นถึงเหตุการณ์ ที่มีอิทธิพลต่อการเปลี่ยนแปลงของชาติได้ < back >