เงินถุงแดง เป็นเงินที่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวเมื่อครั้งที่ยังเป็นพระเจ้าลูกยาเธอพระองค์เจ้าทับ ซึ่งเป็นพระเจ้าลูกยาเธอในรัชกาลที่ 2 ทรงทำหน้าที่กำกับราชการ
กรมท่า กรมท่านี้เป็นกรมที่รับผิดชอบเกี่ยวกับงานการต่างประเทศ การพาณิชย์ แล้วก็การพระคลัง ทรงบริหารงานราชการกรมท่าเข้มแข็งมากแล้วก็นำรายได้เข้าสู่แผ่นดินได้จำนวน
มากอย่างเต็มเม็ดเต็มหน่วย เงินแผ่นดินสมัยก่อนเค้าเรียกว่าเงินในท้องพระคลังหลวง

ภาพจาก Web Site http://www.chaoprayanews.com/wp-content/uploads/2014/07/%E0%B9%80%E0%B8%87%E0%B8%B4 %E0%B8%99%E0%B8%96%E0%B8%B8%E0%B8%87%E0%B9%81%E0%B8%94%E0%B8%87.jpg ข้อมูลภาพ ณ วันที่ 24-1-60

          วิธีการหารายได้ของพระองค์ท่าน คือ จัดแต่งเรือสำเภานำสินค้าไปค้าขายกับต่างประเทศ อย่างเช่นจีน อินเดียและประเทศทางก็จะมีเปอร์เซียเป็นนักค้าตัวยง มีทั้งสำเภาหลวง
แล้วก็สำเภาของส่วนพระองค์ด้วย ทรงนำสินค้าของส่วนพระองค์ใส่เรือสำเภาของส่วนพระองค์ค้าขายกับต่างประเทศด้วย เงินที่ได้มา ในส่วนของสำเภาหลวงก็เข้าคลังหลวง ในส่วนของ
สำเภาส่วนพระองค์ ได้ทรงแบ่ง ส่วนหนึ่งก็คือถวายรัชกาลที่ 2 เพื่อนำเข้าพระคลังหลวงด้วย อีกส่วนหนึ่งทรงเก็บไว้เงินส่วนพระองค์ที่ทรงเก็บไว้ในถุงแดง ข้างที่พระบรรทม พอเงิน
เต็มถุง พอเต็มถุงก็จะทรงนำเข้าพระคลังหลวงไว้เป็นสมบัติแผ่นดินทั้งหมด และทรงสะสมใหม่ เพื่อพระราชทานเก็บเข้าพระคลังหลวงเป็นสมบัติแผ่นดินอีก ทั้งๆที่เป็นพระราชทรัพย์
ส่วนพระองค์ แต่เนื่องจากทรงมีพระราชดำริว่า เมื่อพระองค์มีพระราชทรัพย์ในขณะที่เป็นพระเจ้าแผ่นดิน คือที่ที่ทรงค้าขาย ทั้งเมื่อยังเป็นพระเจ้าลูกยาเธอ และเมื่อครองราชย์แล้ว
ด้วยเหมือนกัน คือจากสำเภาส่วนพระองค์ด้วยเหมือนกัน แต่เมื่อทรงมีพระราชดำริว่า เมื่อมีพระราชทรัพย์ในขณะที่เป็นพระเจ้าแผ่นดิน พระราชทรัพย์ทั้งหมดจึงควรจะเป็นของ
แผ่นดินหาใช่พระราชทรัพย์ที่จะตกทอดถึงพระราชโอรส ธิดาของพระองค์ เพราะเงินถุงแดงเก็บข้างที่พระบรรทม ซึ่งต่อมาก็เป็นที่มาของคำว่าพระคลังข้างที่ ใส่ในถุงแดง ถุงผ้า
ถุงผ้าสีแดง แล้วก็สมัยโบราณเวลาเขาเก็บเงินเขาจะห่อมิดชิดแล้วตีตรา คือ เก็บในถุงแดงแล้วก็จะมีกำปั่น คือเป็นวิธีการเก็บเงินในสมัยโบราณเขาจะใส่กำปั่น จะวางไว้ข้างพระที่
หรือว่า ตอบไม่ได้แน่นอนว่าวางไว้ข้างพระแท่นบรรทมหรือว่ามีห้องเก็บ แต่เขาก็เรียกว่าเงินข้างที่บรรทมหรือพระคลังข้างที่

ภาพจาก Web Site http://variety.teenee.com/foodforbrain/img9/214580.jpg ข้อมูลภาพ ณ วันที่ 24-1-60

          พวกเงินพวกนี้จริงๆ คือ เงินส่วนพระองค์ ที่ว่าท่านเก็บแล้วท่านจะพระราชทานใครก็ได้หรืออะไรก็ได้ท่านมีสิทธิใช้ แต่ว่าพระองค์ท่านก็พยายามเก็บหอมรอมริบไว้เพื่อที่จะให้
เป็นสมบัติของแผ่นดิน ไว้ใช้ในยามยาก คือตามที่มีบันทึกไว้ปรากฏว่ารัชกาลที่ก่อนที่จะสวรรคตท่านมีกระแสรับสั่งไว้ว่า เงินในท้องพระคลังทั้งข้างหน้าและข้างใน ไม่ได้บอกว่าในไหน
มีอยู่รวมๆกันแล้วประมาณ 40000 ชั่ง แต่ขอไว้สัก10000 ชั่งเถิด คือให้บอกกับผู้ที่จะครองราชย์ต่อจากพระองค์ท่าน ซึ่งพระองค์ท่านไม่ได้ระบุว่าใครจะเป็นผู้ครองราชย์ต่อจาก
พระองค์ท่าน แล้วก็ไม่ได้บอกว่าจะให้กับพระราชโอรสองค์ไหน เพียงแต่ว่าขอให้ผู้ที่จะครองราชย์ต่อจากพระองค์ท่าน คือเอาเงินซัก10000 ชั่ง จากจำนวน 40000 ชั่ง ไปช่วยบำรุง
วัดวาอารามที่เสื่อมโทรม เป็นกุศลผลบุญ แล้วก็ส่วนที่เหลือให้เอาไว้ใช้ในการแผ่นดินต่อไป คือไม่ได้พระราชทานให้แก่โอรสธิดาองค์ใด แต่ให้เป็นของสำหรับแผ่นดิน และส่วนหนึ่ง
ก็คือบำรุงวัด
          สมัยก่อนมีเหรียญ คือเหรียญแม็กซิกัน ซึ่งเป็นเหรียญทองรูปนกอินทรีย์ เป็นเหรียญที่เขานิยมใช้แลกเปลี่ยนเงินตรา ในการซื้อขายสินค้าต่างประเทศแล้วก็ อาจจะมีเหรียญ
ของจีนบ้าง เหรียญอังกฤษบ้าง อะไรพวกนั้น แต่ว่าโดยมากแล้วที่กล่าวถึงก็จะเป็นเงินเหรียญแม็กซิกัน หรือที่คนไทยเขาเรียกว่าเหรียญนกคือถ้าเทียบกัน เงินไทยสมัยก่อนเขานับ
เป็นชั่ง 1 ชั่งเท่ากับ 48 เหรียญนก 1 ชั่งเท่ากับ 80 บาท ต้องคูณกัน 1 ชั่งเท่ากับ 80 บาท ก็คูณไปว่าถ้าเป็น 10000 ชั่ง จะเท่าไหร่ แล้ว40000 ชั่งจะเท่าไหร่สมัยนั้นก็คงเป็นจำนวน
มหาศาล10000 ชั่งนี้ก็ไว้บำรุงวัดล่ะ เหลืออีก 30000 ชั่งซึ่งก็ไม่ได้บอกว่า30000 ชั่ง คืออยู่ในถุงแดงทั้งหมด เพราะว่าอย่าลืมว่าพระองค์ท่านนั้นเวลาค้าสำเภาส่วนพระองค์ ได้มาส่วน
หนึ่งท่านถวายให้เป็นเงินแผ่นดิน เก็บไว้ในท้องพระคลังหลวง อีกส่วนหนึ่งก็เก็บไว้ในถุงแดง

ภาพจาก Web Site https://f.ptcdn.info/713/003/000/1364779785-redbagmone-o.jpg ข้อมูลภาพ ณ วันที่ 24-1-60

          วัตถุประสงค์ของการใช้เงินถุงแดงสำรองไว้ใช้ยามประเทศชาติวิกฤต เพราะว่าก่อนที่จะสวรรคตนั้นพระองค์ท่านมีรับสั่งว่า คือห่วงประเทศท่านบอกว่าการศึกสงครามพม่า ญวน
เขมรคงไม่มีแล้ว จะมีแต่เรื่องของฝรั่ง ซึ่งตอนนั้นมีอังกฤษ มีฮอลันดาเข้ามาเยอะ แล้วก็ท่านก็รับสั่งบอกว่า ถ้าอะไรส่วนที่ดีก็จงนำมาใช้จำไว้ ส่วนที่ไม่ดีก็อย่า ก็คือให้ระวังไว้ แสดงว่า
ทรงมีความละเอียดรอบคอบแล้วก็คิดไปถึงอนาคต คิดไกล และท่านก็สั่งไว้เงินของท่านที่เหลือ ก็คือให้ไว้ใช้ในยามแผ่นดินวิกฤต ยามยาก ยามจำเป็น สถานการณ์ที่นำเงินถุงแดงออก
มาใช้เคยก็มี คือ เมื่อรัชกาลที่ 3 สวรรคตไปรัชกาลที่ 4 ขึ้นครองราชย์ท่านไม่ได้ใช้ท่านเก็บไว้ พอถึงรัชกาลที่ 5 บังเอิญช่วงนั้นมันเกิดวิกฤตการณ์ที่ที่คนไทยเรารู้จักกันต่อมาใน
ประวัติศาสตร์ก็คือวิกฤตการณ์ รศ. 112 รศ. 112 นี่ก็ตรงกับ พ.ศ. 2436 ในสมัยรัชกาลที่ 5 ฝรั่งเศสอ้างสิทธิ์เหนือดินแดนฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขง ซึ่งมันเป็นดินแดนในอาณัติของสยาม
แต่ปัจจุบันนี้ก็ถือว่าอยู่ในเขตของประเทศลาว แล้วก็มีอาณาเขตติดต่อกับเวียดนามและภาคอีสานตอนบน เมืองสำคัญในดินแดนนั้นก็คือเมืองคำม่วน ช่วงนั้นเกิดเหตุการณ์คือฝรั่งเศส
บุกรุก บุกรุกเข้ามาโดยอ้างสิทธิ์เป็นเจ้าของลาวและดินแดนส่วนนี้ ต้องเป็นของฝรั่งเศสด้วย ซึ่งตอนนั้นสยามมีข้าหลวงสยามประจำเมืองคำม่วน คือเจ้าเมืองคำม่วน เป็นข้าหลวงของ
สยามคือ พระยอดเมืองขวาง

ภาพจาก Web Site http://www.matichon.co.th/news-photo/matichon/2015/08/act05050858p1.jpg ข้อมูลภาพ ณ วันที่ 24-1-60

          พระยอดเมืองขวางท่านเป็นข้าหลวงสยาม ประจำเมืองคำม่วน ซึ่งรัชกาลที่ 5 ส่งไปปกครอง พระยอดเมืองขวางถูกฝรั่งเศสบังคับให้ถอนตัวออกมา ตอนนั้นเกิดการรบกัน มีทหาร
ฝรั่งเศสตายด้วย พระยอดเมืองขวางก็เลยถูกจับขึ้นศาล แต่ตอนนั้นตอนแรกมีผู้พิพากษาสยาม ตัดสินให้พระยอดเมืองขวางพ้นข้อกล่าวหา แต่ปรากฏว่าฝรั่งเศสไม่พอใจ ส่งเรือรบบุก
เข้ามาทอดสมอหน้าสถานทูตฝรั่งเศสในพระนครแล้วยื่นคำขาด บอกว่าให้สยามยกดินแดนฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขง รวมทั้งเกาะต่างๆให้กับฝรั่งเศส และขอเอาเมืองจันทบุรี ซึ่งเป็นเมือง
ท่าสำคัญของสยามทางฝั่งตะวันออกเป็นประกันนานถึง 10 ปี นอกจากนี้สยามต้องตั้งศาลผสมเพื่อพิจารณาคดีพระยอดเมืองขวางใหม่
          ซึ่งศาลผสมประกอบด้วยผู้พิพากษาชาวฝรั่งเศส คือฝรั่งเศส 3 คน คนสยาม 2 คน ซึ่งในที่สุดตัดสินแล้วฝรั่งเศสก็ชนะอยู่วันยังค่ำ แล้วก็ไทยต้องชดใช้ค่าปรับ ค่าเสียหาย ค่าปรับ
สินไหมอะไรต่างๆเป็นเงิน 2 ล้านฟรังก์ นอกจาก 2 ล้านฟรังก์ นี้แล้วต้องจ่ายค่าเสียหายค่าทำขวัญ ให้กับครอบครัวทหารฝรั่งเศสที่ตาย ซึ่งตรงนี้เขาไม่ได้ระบุจำนวน ไม่ทราบจำนวน
เงินแน่นอน นอกจากค่าใช้จ่ายต่างๆเหล่านี้แล้ว ฝรั่งเศสกำหนดว่าต้องจ่ายค่ามัดจำ จ่ายเงินเป็นประกันเป็นเงินเหรียญทั้งหมดอีก 3 ล้านฟรังก์ คิดเป็นเงินไทย ประมาณเท่าไหร่
7 ล้านบาทประมาณนั้น แต่ว่าค่ามัดจำที่ว่า 3 ล้านฟรังก์ ต้องจ่ายภายใน 48 ชั่วโมง ถ้าไม่จ่ายไม่ตอบภายใน 48 ชั่วโมง ฝรั่งเศสทำยังไง ฝรั่งเศสจะนำเรือรบปิดปากอ่าวไทยทั้งหมด
คือตอนนั้นเรือเข้ามาปากแม่น้ำเจ้าพระยาถึงพระนครแล้ว ตั้งปากกระบอกปืนหันสู่พระบรมมหาราชวังแล้ว ถ้าเป็นสถานการณ์ตอนนั้นรัชกาลที่ 5 จะทำอย่างไร เครียดมากป่วยทรง
พระประชวร
          ทีนี้พอฝรั่งเศสยื่นคำขาดแบบนี้ ประเทศไทยจะทำอย่างไรสยามจะทำอย่างไร เพราะว่าเงินในพระคลังหลวงตอนนั้น คือจำนวนทั้งหมดมากกว่าครึ่งของงบประมาณทั้งสยามแล้ว
ก็บังเอิญมีพระบรมวงศ์ท่านหนึ่งคือจำไม่ได้ว่าใคร ได้กราบบังคมทูลราชการที่ 5 ว่า มีเงินมีเงินถุงแดงซึ่งอยู่ใน เป็นเงินข้างพระที่บรรทมของรัชกาลที่ 3 ซึ่งส่งเก็บไว้และก็
พระราชทานให้ไว้ใช้เป็นเงินแผ่นดินลองมาเปิด ปรากฏนับเงินถุงแดง คือเปิดนับมาได้แต่ว่าเงินที่เปิดมายังไม่พอ บรรดาเจ้านายขุนนางคหบดีที่มีเงินมีทองทั้งหลาย ก็นำข้าวของ
เงินทองไปขายแลกเงินเหรียญ รวมกันแล้วมาถวายสมทบทุนแล้วก็ส่งไปเป็นค่าประกัน ประเทศชาติจึงรอดมาถือว่าได้ช่วยในยามวิกฤติ
          ท่านหญิงพูนพิศมัยท่านเล่า ขนเงินเหรียญใส่ถุงขนออกจากพระบรมมหาราชวังไปยังท่าราชวรดิษฐ์ มีการประมาณว่าน้ำหนักเหรียญถึง 23 ตัน ขนทั้งวันทั้งคืน ภายใน
48 ชั่วโมงจนกระทั่งถนนเป็นรอยร่องเลย คือพระมหากรุณาธิคุณที่ทรงมีต่อประเทศสยามในยามยาก ถ้าไม่ได้เงินถุงแดงของพระองค์ท่านก็ไม่รู้ว่าเงินที่ได้จากการขายข้าวของ
จะเพียงพอต่อการชดใช้ไถ่เอกราช กู้แบบกู้ชาติหรือเปล่า คือเรื่องของคุณค่าของเงินถุงแดงที่ได้ประจักษ์ชัดในความเป็นไทยมาจนทุกวันนี้ ประชาชนได้รับพระมหากรุณาธิคุณจาก
สายพระเนตรอันยาวไกลของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวในเรื่องของเงินถุงแดง

นางสาวอุษณีย์ โฉมฉายแสง  เรียบเรียง
(เรียบเรียงเนื้อหาจากบทวิทยุกระจายเสียง ปี 2557)
กลุ่มที่ 4 ส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม/การท่องเที่ยว
กลุ่มรายการที่ 4/12-57
CD-A4(1/3)-57