| ข้าว
: จุดกำเนิดพิธีกรรมข้าวไทย |
ประเทศไทยเป็นประเทศเกษตรกรรมมีพื้นที่ราบลุ่มเหมาะแก่การเพาะปลูก โดยเฉพาะการปลูกข้าวถือเป็นอาหารหลักของคนภายในประเทศ และเหลือเป็นสินค้าส่งออก
ที่สำคัญของเศรษฐกิจไทย
สังคมไทยปลูกข้าวเพื่อการบริโภคมาตั้งแต่ยุคโบราณ เรียกได้ว่า ข้าวเป็นแหล่งอาหารที่หล่อเลี้ยงคนในสังคมไทย พิธีกรรมการปลูกข้าวจึงถือกำเนิดขึ้น กลายเป็น
วัฒนธรรมสืบเนื่องต่อกันมา ไม่ว่าจะเป็นพิธีกรรมทางศาสนา งานพระราชพิธี รวมทั้งขนบธรรมเนียม ประเพณี ความเชื่อเกี่ยวกับข้าวมาจนปัจจุบัน
จุดกำเนิดพิธีกรรมและความเชื่อเกี่ยวกับข้าว
จุดมุ่งหมายที่สำคัญของพิธีกรรมการปลูกข้าวก็เพื่อความอุดมสมบูรณ์ ได้ผลผลิตจำนวนมาก พิธีกรรมข้าวยุคแรกของสังคมไทยก่อนที่จะรับเอาศาสนาฮินดูเข้ามา ในสมัย
นั้นการปลูกข้าวนั้นจำเป็นต้องพึ่งพิงธรรมชาติ จึงเป็นเรื่องของการพยายามที่จะติดต่อหรือขอร้องอำนาจเหนือธรรมชาติ หรือผีแถน โดยเชื่อว่าอำนาจนี้จะสามารถบันดาลผลผลิต
สภาพดิน ฟ้า อากาศ โดยผ่านพิธีกรรมทางไสยศาสตร์ที่ควบคุมอำนาจลึกลับเหนือธรรมชาติได้ ต่อมาเมื่อรับเอาพุทธศาสนาและศาสนาฮินดูเข้ามา ทำให้ผสมผสานกันกลายเป็น
พิธีกรรมของชาวบ้าน และมีพระราชพิธีหลวง คือ พิธีแรกนาขวัญ
การประกอบพิธีกรรมมีความสำคัญต่อชาวบ้านมาก เพราะการปลูกข้าวเป็นการประกอบอาชีพและทำมาหากินเลี้ยงชีพ จะเห็นว่า คนนับถือข้าว เรียกข้าวว่า แม่โพสพ
เป็นการยกย่องข้าวว่าเป็นผู้ให้ชีวิตแก่มนุษย์ เปรียบเสมือน แม่ ผู้มีชีวิตจึงต้องสุภาพอ่อนโยน เคารพนับถือ กตัญญูกตเวที การปลูกข้าวไม่ว่าจะขั้นตอนใด ดำนา ไถ ต้องมีพิธี
บูชาของไหว้แม่โพสพก่อนเสมอ
พิธีกรรมข้าวมีอยู่ในช่วงใดของการปลูกข้าวบ้าง
พิธีกรรมข้าวทำขึ้นตลอดปีของการปลูกข้าว โดยจัดต่อเนื่องตามลำดับการเพาะปลูก ช่วงเวลาของพิธีกรรมที่สำคัญจะอยู่ตั้งแต่ก่อนเริ่มฤดูกาลปลูก จนกระทั่งหลังการเก็บ
เกี่ยวผลผลิต พิธีกรรมข้าวที่สำคัญมีอยู่ใน 4 ช่วงของการปลูก คือ
1. พิธีกรรมก่อนการเพาะปลูก วัตถุประสงค์เพื่อบวงสรวง บูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์หรือบรรพบุรุษให้คุ้มครองป้องกันภยันตรายแก่ชีวิตและทรัพย์สิน ให้มีความสวัสดิมงคล มี
ความอุดมสมบูรณ์ ขอโอกาสและมีความเชื่อมั่นในการดำรงชีวิตในรอบปีปลูก อาทิ พิธีเลี้ยงขุนผีขุนถ้ำ พิธีแห่นางแมว เทศน์พญาคันคาก สวดคาถาปลาช่อน พิธีปั้นเมฆ พิธีบุญ
บั้งไฟขอฝน พิธีบุญซำฮะ พิธีเหล่านี้จัดขึ้นก่อนเริ่มการเพาะปลูก
.jpg)
|
.jpg)
|
.jpg)
|
2.
พิธีกรรมช่วงเพาะปลูก ทำเพื่อบวงสรวงบนบานแก่เทพเจ้าหรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์
บอกกล่าว ฝากฝังสิ่งที่เกี่ยวข้องกับข้าวหรือการเพาะปลูก ขอให้การปลูกข้าวดำเนินไป
ได้ด้วยดี ปราศจากอันตรายต่างๆ อาทิ พิธีแรกไถนา พิธีเลี้ยงผีตาแฮก พิธีตกกล้า
พิธีแรกดำน้ำ พิธีปักข้าวตาแฮก พิธีปักกกตาแฮก
.jpg)
|
3.
พิธีกรรมเพื่อการบำรุงรักษา ทำเพื่อให้ข้าวงอกงาม ปลอดภัยจากสัตว์ต่างๆ
หนอนเพลี้ย พิธีกรรมประเภทนี้จัดขึ้นในช่วงระหว่างการเพาะปลูก จนกระทั่งเก็บเกี่ยว
อาทิ พิธีไล่น้ำ พิธีปักตาเหลว พิธีสวดสังคหะ พิธีรับขวัญแม่โพสพ พิธีไล่หนู
ไล่นก ไล่เพลี้ย ไล่แมลง ใช้วิธีภาวนา หว่านทราย น้ำมนต์ เครื่องราง
.jpg)
|
4.
พิธีกรรมเพื่อการเก็บเกี่ยวและฉลองผลผลิต ทำเพื่อให้ได้ผลผลิตจำนวนมาก
เพื่อแสดงความอ่อนน้อมกตัญญูต่อข้าว พิธีกรรมนี้จัดขึ้นในช่วงฤดูกาลเก็บเกี่ยว
อาทิ พิธีรวบข้าว พิธีแรกเกี่ยวข้าว พิธีเชิญข้าวขวัญ พิธีวางข้าวต๋างน้ำ
พิธีปลงข้าว พิธีขนข้าวขึ้นยุ้ง พิธีตั้งลอมข้าว พิธีเปิดยุ้ง และพิธีปิดยุ้ง
ฯลฯ
.jpg)
|
พิธีกรรมทั้งหมดมีวัตถุประสงค์หลักเพื่อความอุดมสมบูรณ์ของข้าวและแสดงให้เห็นถึงวิธีการแก้ไขปัญหาของชาวบ้าน
รวมถึงสะท้อนภูมิปัญญาของชาวบ้านในการเผชิญ
กับปัญหาเรื่องปากท้องและสร้างแรงกำลังใจ เพื่อความอยู่รอดของชาวนาไทย แม้ว่าพิธีกรรมบางอย่างอาจตัดทอนไป
เนื่องจากคนทำนารุ่นลูกหลานเห็นคุณค่าทางพิธีกรรมน้อย
ลง แต่ก็มีให้เห็นในแหล่งเพาะปลูกข้าวภาคอีสาน ภาคเหนือ ภาคกลาง ยังมีความเชื่อเละรักษาวัฒนธรรมข้าวและพิธีกรรมทางศาสนาเกี่ยวกับข้าวผ่านประเพณีท่องเที่ยวตาม
จังหวัดต่างๆ ที่ได้จัดขึ้นในปัจจุบัน
เอกสารอ้างอิง
...........................................................................................................................
http://library.stou.ac.th/ODI/rice/P3-2html
http://thairice.org/html/aboutrice/culture01.html
http://www.openbase.in.th/node/10222